Spiral Dynamics is een tool om te ontdekken op welk ontwikkelingsniveau mensen en organisaties zitten. Afhankelijk van hun ontwikkelingsniveau vinden mensen bepaalde waarden belangrijker dan andere. Spiral Dynamics beweert geen moralistisch verhaal te zijn, maar feitelijk vinden ze een hoger niveau van ontwikkeling ook beter. Voor een grondig kritiek van Spiral Dynamics, lees mijn artikel “What is wrong with Spiral Dynamics”.
Spiral Dynamics is een typisch voorbeeld van pseudowetenschap. Belangrijke voorstanders van Spiral Dynamics claimen dat Spiral Dynamics is gebaseerd op de wetenschap van Clare Graves. Maar het werk van Clare Graves is geenszins wetenschappelijk. Ooit is er één artikel van Clare Graves gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift, maar dat artikel was meer een vooruitblik op wat er zou komen, maar de beloofde data is nooit door Clare Graves gepubliceerd.
Clare Graves baseert zich op zijn ideeën over hoe de ontwikkelingsgeschiedenis van de mensheid is geweest. Hij ziet diezelfde ontwikkeling terug in hoe je als mens opgroeit. Daarbij onderscheid hij acht verschillende niveaus:
| Niveau | Historisch | Opgroeien |
| 1 | Oermens die jaagt en verzamelt | Imprinting |
| 2 | Primitieve stammen | Associatief leren |
| 3 | Heldendom van de oude Grieken | Instrumenteel leren |
| 4 | Christendom | Reden zoeken |
| 5 | Verlichting | Wetenschap |
| 6 | Humanistische waarden van de hippies | Gemeenschap |
| 7 | First being | Kennis |
| 8 | Second being | Begrip |
Historisch gezien klopt er weinig tot niets van Graves zijn voorstelling van zaken. Bovendien plakt Graves overal zijn witte, Christelijke, hippie perspectief op. Ook qua het opgroeien als mens klopt er weinig tot niets van. Weliswaar bestaat imprinting, associatief en instrumenteel leren, maar alle drie zijn actief vanaf je geboorte. Daarna wordt de ontwikkeling van de mens vooral dat je moet worden als Graves. Want niveau 7, kennis, houdt in dat je verlicht bent geraakt omdat je kennis hebt genomen van het werk van Graves zelf! Zoals veel denkers, denkt ook Graves ten onrechte dat de hele geschiedenis van de mensheid zijn hoogtepunt vindt in hemzelf.
Wat nog kwalijker is, is dat Graves vindt dat je pas echt mens bent als je niveau 7 en 8 hebt bereikt. Slechts een handjevol mensen heeft die niveaus tot nu bereikt, maar je begrijpt het al: Graves zelf heeft niveau 7 al wel bereikt en staat in 1970 zelfs op het punt om niveau 8 te halen. Mensen die op niveau 1 tot en met 6 zitten, zijn geen “ware mensen”. Zij zijn een soort minimale bestaansvorm die Graves “subsistence” noemt. Die term gebruikt Graves waarschijnlijk omdat hij het, vanuit zijn positie geredeneerd, veel toepasselijkere term van “subhuman” niet wil gebruiken. Maar Spiral Dynamics verdeelt de wereld in “ware mensen” die schaars zijn (maar toevallig veel voorkomen bij mensen die in Spiral Dynamics geloven) en wezens die minder dan mens zijn. Dus als je ooit door een Spiral Dynamics figuur bent ingedeeld in niveau 1 tot en met 6, weet dan dat hij of zij je minder dan een mens vindt.
Tenslotte claimt Spiral Dynamics dat het niet over persoonlijkheid gaat, maar over de waarden die je hebt. Dat is een goed punt, want er bestaat geen persoonlijkheid. In plaats daarvan zijn er alleen maar evolutionaire gedragspatronen die wij ervaren als onze persoonlijkheid. Maar er zit een groot probleem aan waarden. Het is namelijk nogal makkelijk om waarden te hebben. Iemand kan de mooiste waarden hebben, maar als hij die waarden nooit omzet in gedrag, dan heb je niets aan die waarden.
Bij toegepaste gedragsanalyse waarschuwen ze dan ook voor vier dingen:
- Waarden.
- Attitudes.
- Algemeenheden.
- Status.
De reden waarom toegepaste gedragsanalyse hiervoor waarschuwt, is dat deze vier belangrijk lijken, maar alleen belangrijk zijn als ze worden omgezet naar specifiek gedrag. Iemand die zegt de waarde van naastenliefde te hebben, maar steeds mensen vermoord, sluiten we toch op in de gevangenis. Want het gaat om gedrag in plaats van waarden. Dus zelfs als Spiral Dynamics niet een pseudowetenschap zou zijn (wat wel het geval is) en als Spiral Dynamics niet een onderscheid zou maken tussen “ware mensen” en wezens die minder dan een mens zijn (wat ook het geval is), dan nog is Spiral Dynamics waardeloos omdat zij over waarden gaan. Waarden klinken mooi, maar zijn slechts een manier om je met hypnotische taalpatronen een rad voor je ogen te draaien.